به گزارش روشنای راه، یکی از بزرگترین چالش‌ها و تهدیدهایی که در حال حاضر برخی رسانه‌ها با آن مواجه‌اند، تفرقه‌افکنی است. در جوامعی که به همبستگی و وحدت نیاز دارند، تفرقه‌افکنی رسانه‌ای می‌تواند به‌طور جدی به انسجام اجتماعی آسیب بزند. در این یادداشت، ابتدا به آسیب‌شناسی این معضل پرداخته و سپس راهکارهایی برای مقابله با آن ارائه می‌شود.
تحلیل و آسیب‌شناسی
جهت‌گیری‌های سیاسی و جناحی: یکی از دلایل اصلی تفرقه‌افکنی در رسانه‌ها، استفاده از رسانه‌ها به‌عنوان ابزار جنگ سیاسی یا جناحی است. رسانه‌ها به‌ویژه در زمان‌های انتخابات یا بحران‌های سیاسی، گاهی اوقات برای تقویت یک جناح خاص، به‌جای پردازش واقعی مسائل و مشکلات، به تحریف حقایق یا تخریب شخصیت‌های رقیب می‌پردازند. این کار باعث ایجاد دوگانگی و شکاف میان اقشار مختلف جامعه می‌شود و به جای توجه به مسائل ملی، سیاست‌های حزبی و جناحی بر مردم تحمیل می‌شود.
نژادگرایی و تفرقه‌های قومی و مذهبی: در جوامع چندفرهنگی و چندقومیتی، رسانه‌ها باید با دقت و مسئولیت‌پذیری بیشتری عمل کنند. اما در برخی موارد، رسانه‌ها در پوشش اخبار و گزارش‌ها، به‌ویژه در بحران‌ها یا اتفاقات خاص، به‌طور ناخودآگاه یا عمدی، بر تفاوت‌های نژادی، قومی یا مذهبی تأکید می‌کنند و با برجسته کردن این تفاوت‌ها، فضای خصومت‌آمیز و تفرقه‌انگیز را دامن می‌زنند. این موضوع می‌تواند باعث تشدید تنش‌ها و بحران‌های اجتماعی در کشورهایی با تنوع قومی و مذهبی شود.
انتشار اخبار جعلی و گمراه‌کننده: انتشار اخبار نادرست و شایعات که عمدتاً با هدف تفرقه‌افکنی در جامعه منتشر می‌شوند، یکی دیگر از آسیب‌های عمده رسانه‌هاست. در عصر ارتباطات، اخبار جعلی به سرعت در فضای مجازی منتشر شده و می‌توانند جامعه را به اشتباه بیاندازند و تنش‌های اجتماعی و سیاسی به وجود آورند. این اخبار می‌توانند به‌شکل عمدی و برای خدمت به اهداف خاص منتشر شوند و باعث ایجاد فضای بدبینی، ترس و تفرقه میان مردم گردند.
افزایش قطب‌بندی‌های اجتماعی: رسانه‌ها با انتخاب سوژه‌ها و رویکردهای خاص در پوشش اخبار، می‌توانند گروه‌ها یا اقشار خاصی از جامعه را در برابر دیگران قرار دهند. به‌عنوان مثال، برخی رسانه‌ها ممکن است به‌طور مستمر از مشکلات و معضلات یک گروه اجتماعی خاص صحبت کنند و در مقابل، مشکلات دیگر گروه‌ها را نادیده بگیرند. این نوع برخورد می‌تواند باعث تشدید اختلافات اجتماعی و به‌وجود آمدن احساسات منفی میان اقشار مختلف شود.
آگاهی‌زدایی و سطحی‌نگری: رسانه‌ها گاهی به‌جای پرداختن به مسائل عمیق و اساسی اجتماعی، به موضوعات سطحی، حاشیه‌ای و غیرمؤثر می‌پردازند. این سطحی‌نگری می‌تواند باعث شود مردم از مسائل اصلی و مهم اجتماعی غافل شوند و تنها به اختلافات حاشیه‌ای و غیرمهم توجه کنند. رسانه‌ها باید از پرداختن به حاشیه‌ها اجتناب کنند و به بررسی مشکلات واقعی جامعه بپردازند.
راهکارهای مقابله با تفرقه‌افکنی در رسانه‌ها
تقویت اخلاق حرفه‌ای و مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها: رسانه‌ها باید به اصول اخلاقی پایبند باشند و مسئولیت پیام‌هایی که منتشر می‌کنند را بپذیرند. استفاده از رویکردهای حرفه‌ای در گزارش‌دهی، دقیق بودن اطلاعات و اجتناب از تحریف حقایق می‌تواند از تفرقه‌افکنی جلوگیری کند. رسانه‌ها باید به‌طور واضح به مردم نشان دهند که همگان در یک جامعه و کشور با هم زندگی می‌کنند و هیچ گروه یا جناحی بر دیگری اولویت ندارد.
آموزش و توانمندسازی روزنامه‌نگاران: باید روزنامه‌نگاران و تولیدکنندگان محتوای رسانه‌ای از نظر حرفه‌ای و اخلاقی آموزش ببینند تا بتوانند محتوای دقیق و بی‌طرفانه تولید کنند. آموزش در زمینه‌های اخلاق رسانه، شیوه‌های دقیق گزارش‌دهی و تحلیل اطلاعات می‌تواند به کاهش تفرقه‌افکنی کمک کند.
نظارت و رصد فعالیت‌های رسانه‌ای: برای جلوگیری از تفرقه‌افکنی، باید نظارت جدی بر رسانه‌ها و محتوای آنها وجود داشته باشد. این نظارت می‌تواند از سوی نهادهای مستقل یا دولت انجام شود، به شرط آنکه از آزادی بیان و اندیشه حفظ شود. نظارت باید بر محتوای رسانه‌ای، نحوه پوشش اخبار و تحلیل‌ها متمرکز باشد.
تقویت همکاری میان رسانه‌های مختلف: رسانه‌ها باید با هم همکاری کنند تا در تولید محتوا به همگرایی و انسجام بیشتری دست یابند. این همکاری می‌تواند در زمینه پوشش اخبار ملی، بررسی مسائل اجتماعی و فرهنگی و ترویج گفتگو و تفاهم میان اقشار مختلف جامعه باشد.
ارتقاء سواد رسانه‌ای در جامعه: افزایش آگاهی عمومی در زمینه سواد رسانه‌ای و توانمندسازی مردم برای تشخیص اخبار صحیح از نادرست، می‌تواند به کاهش تأثیر منفی اخبار جعلی و تفرقه‌انگیز کمک کند. با ارتقاء سواد رسانه‌ای، مردم قادر خواهند بود تا به‌طور مستقل اطلاعات را تجزیه و تحلیل کرده و از تاثیرات منفی تفرقه‌افکنی رسانه‌ای جلوگیری کنند.
تفرقه‌افکنی در رسانه‌ها می‌تواند آسیب‌های جدی به انسجام اجتماعی و وحدت ملی وارد کند. از این رو، رسانه‌ها باید به‌عنوان ابزارهایی برای ایجاد همبستگی و تفاهم در جامعه عمل کنند. با تقویت اخلاق رسانه‌ای، آموزش روزنامه‌نگاران، نظارت مؤثر و ارتقاء سواد رسانه‌ای در جامعه، می‌توان از تفرقه‌افکنی جلوگیری کرده و فضایی برای همزیستی مسالمت‌آمیز و مشارکت اجتماعی فراهم آورد.
نویسنده: محمود عزیزی
